J.H. Cuevas, Μάρτιος 2007
Τίτλος πρωτότυπου: Health and Autonomy - The case of Chiapas
Μετάφραση: Ο ημιόροφος
Γενικό πλαίσιο
Το σύστημα υγείας στο Μεξικό
Οι αυτόχθονες πληθυσμοί του Μεξικού
Τσιάπας, γενικές πληροφορίες
Η δομή των υπηρεσιών υγείας στην Τσιάπας
Το Αυτόνομο Σύστημα Υγείας των Zapatista
Το ιστορικό υπόβαθρο
Το Πρόγραμμα Αυτονομίας του EZLN
Η πολιτική για την υγεία
Δομή του SSAZ (Αυτόνομου Συστήματος Υγείας των Zapatista)
Η αλληλεπίδραση με το εθνικό σύστημα υγείας
Εκβάσεις
Γενικό πλαίσιο
Το Σύστημα υγείας στο Μεξικό
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1940 και του 1950, στο πλαίσιο της περιόδου που ακολούθησε την επανάσταση του 1910, ιδρύθηκαν το Υπουργείο Υγείας και το Μεξικάνικο Ινστιτούτο Κοινωνικής Ασφάλισης σαν απάντηση στο κοινωνικό αίτημα για περίθαλψη των χιλιάδων αγροτών που έλαβαν μέρος στην επαναστατική πάλη εναντίον των αρχηγών και των γαιοκτημόνων στους οποίους ανήκε σχεδόν το σύνολο της επικράτειας.
Ωστόσο, δεν ήταν παρά το 1984 που ιδρύθηκε το Μεξικάνικο Σύστημα Υγείας, στη βάση του δικαιώματος στην υγεία και της ανάληψης από το κράτος της ευθύνης να παρέχει και να επιβλέπει αυτό το δικαίωμα, σύμφωνα με το άρθρο 4 του Συντάγματος του 1917.
Έχει μια κάθετη δομή, με τρία επίπεδα περίθαλψης: το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει γενικούς ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό και τεχνικούς της υγείας. Το επίπεδο της δευτεροβάθμιας περίθαλψης αποτελούν εξειδικευμένα νοσοκομεία και ιδρύματα. Κατά την παροχή φροντίδας, γίνεται διάκριση μεταξύ του ενεργού πληθυσμού και του συνόλου του πληθυσμού. Η φροντίδα των εργαζομένων παρέχεται, μεταξύ άλλων, από το Instituto de Seguridad y Servicio los Trabajadores del Estado (ISSSTE ) (Η Υπηρεσία Κοινωνικών Ασφαλίσεων των Δημοσίων Υπαλλήλων) και την Εταιρία Πετρελαίων του Μεξικού (PEMEX) στην οποία ο εργαζόμενος πληθυσμός συνεισφέρει άμεσα. Το υπόλοιπο του πληθυσμού, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι αγρότες και πληθυσμοί ιθαγενών, εξαρτάται άμεσα από το δίκτυο των υπηρεσιών που παρέχονται από την Γραμματεία για την Υγεία (SSA). Στο πέρασμα των χρόνων, το σχετικά εύπορο τμήμα του πληθυσμού έχει στραφεί στον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του.
Αυτόχθονες λαοί του Μεξικού
Αυτοί αποτελούν περισσότερο από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Μεξικού και αριθμούν 12 εκατομμύρια στο σύνολό τους. Ζουν και κατέχουν το ένα πέμπτο του εθνικού εδάφους και έχουν τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του έθνους.[1] Για παράδειγμα, πέντε από τα μεγαλύτερα υδροηλεκτρικά φράγματα της χώρας βρίσκονται και αντλούν το νερό από τα εδάφη τους. Επιπλέον, το 67% του πληθυσμού των αυτοχθόνων ασχολούνται με τη γεωργία, ενώ μόνο το 22% του συνόλου των μη ιθαγενών επιδίδονται σε αγροτικές εργασίες.[2]
Τσιάπας
Ο πληθυσμός της πολιτείας είναι 3.920.892 [3] και κατέχει μια από τις χαμηλότερες θέσεις στην κατάταξη όσον αφορά τις δομές υγείας. Είναι εξαιρετικά πλούσια σε πετρέλαιο, συνεισφέροντας το 21% της εθνικής παραγωγής πετρελαίου (το Μεξικό είναι η πέμπτη πετρελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο), ταυτόχρονα στην Τσιάπας παράγεται το 55% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, συν αυτή που εξάγεται στην Κεντρική Αμερική. Από την Τσιάπας εξάγεται επίσης το 47% του αερίου της χώρας, ενώ είναι παραγωγός ξυλείας και αγροτικών προϊόντων. Παρ’ όλα αυτά, είναι η πολιτεία με τους μεγαλύτερους δείκτες φτώχειας και περιθωριοποίησης, ειδικά στις διοικητικές περιοχές με τους μεγαλύτερους γηγενείς πληθυσμούς. Περίπου το 30% του συνολικού πληθυσμού της προέρχεται από τις παρακάτω εθνοτικές ομάδες: Tojolabales, Mames, Tzotziles, Tzeltales, Lacandones, Zoques και Choles, όλες προερχόμενες από τους Μάγια, κάθε μία με δική της γλώσσα, κουλτούρα και θρησκεία. Ο γηγενής αυτός πληθυσμός είναι κατά βάση συγκεντρωμένος σε δυο περιοχές: την Altos και την Selva.
Δομή των υπηρεσιών υγείας στην Τσιάπας
Οι υποδομές υγείας αποτελούνται από 1.147 πρωτοβάθμιες ιατρικές μονάδες και 38 δευτεροβάθμια νοσοκομεία. Υπάρχουν συνολικά 1.443 χειρουργεία (δηλ. περίπου ένα ανά 2.716 κατοίκους), και 2.229 κλίνες νοσοκομείων (μία κλίνη ανά 1.759 κατοίκους, πολύ πιο κάτω από τον παγκόσμιο δείκτη). Στην περίπτωση αυτή, όπως και στην κατανομή των γιατρών, το 45% περίπου των μονάδων συγκεντρώνονται σε περιοχές όπως το κέντρο και η ακτή. [4]
Ένας σημαντικός δείκτης, δεδομένου του βαθμού διασποράς του πληθυσμού, είναι η αναλογία κοινοτήτων προς τις διοικητικές αρχές και τις πρωτοβάθμιες ιατρικές μονάδες. Για παράδειγμα, η δημοτική αρχή του Palenque έχει εντός των ορίων της 679 κέντρα με πληθυσμό κάτω από 5.000, και έχει 265 ιατρικές μονάδες. Το Ocosingo [6] έχει 883 κοινότητες με πληθυσμό κάτω από 5.000 και 36 ιατρικές μονάδες, δηλ. 25 κοινότητες ανά μονάδα. Η πραγματική κάλυψη καθορίζεται και από την αντικειμενική δυνατότητα του πληθυσμού στην πρόσβαση, με αποτέλεσμα πολλές περιοχές να παραμένουν σχεδόν δίχως καθόλου υπηρεσίες υγείας.
Το Ζαπατιστικό Αυτόνομο Σύστημα Υγείας (SSAZ)
Ιστορικό υπόβαθρο
Υγειονομική περίθαλψη στην περιοχή υπήρχε από την εποχή των Μάγια. Γύρω στο 300 μ.Χ., οι Μάγια είχαν φτάσει σε σημαντικά επίπεδα προόδου, όπως φαίνεται από την κατασκευή λατρευτικών χώρων, την ανάπτυξη μιας μορφής γραφής βασισμένης στα ιερογλυφικά, την ανάπτυξη ιατρικής, μαθηματικών, αστρονομίας, εικαστικών τεχνών και καινοτόμων αγροτικών τεχνικών.
Μεταξύ του 600 και του 900 μ.Χ. οι πολιτισμοί αυτοί έφτασαν στο απόγειό τους. Την περίοδο αυτή άρχισαν να εμφανίζονται εσωτερικά προβλήματα, υπήρξε μια έκρηξη του πληθυσμού, πυροδοτήθηκαν συγκρούσεις μεταξύ των ευγενών και του στρατού και υπήρξαν εσωτερικές επαναστάσεις. Όλα αυτά οδήγησαν σε μια περίοδο παρακμής και μαζικής μετανάστευσης προς το Γιουκατάν. Κατά το 1200 μ.Χ., η κατάρρευση ήταν πλέον αναπόφευκτη και οι πόλεις εγκαταλείφθηκαν. [7]
Η φυγή αυτή άφησε πίσω της μικρούς γηγενείς πληθυσμούς οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε άλλα μέρη της Τσιάπας. Οι πληθυσμοί αυτοί διέσωσαν και αναπαρήγαγαν από γενιά σε γενιά μία σειρά από πρακτικές περίθαλψης, μέσα από ρόλους όπως ο curandero [θεραπευτής] , hierbero [συλλέκτης βοτάνων], pulsador [λήπτης παλμών], Ilol [ιατρός], και η partera [μαία].
Πιο πρόσφατα, μεταξύ της δεκαετίας του ’50 και του ’70, ο ιθαγενής πληθυσμός της Τσιάπας εξακολουθούσε να υπομένει τις πιο άδικες συνθήκες, παρά τις ριζικές αλλαγές που είχαν λάβει χώρα κατά την μετεπαναστατική περίοδο αναφορικά με την κατοχή γης. Στην περίπτωση της Τσιάπας, αυτό δεν συνέβη ποτέ. Οι Ινδιάνοι παρέμεναν δουλοπάροικοι, παγιδευμένοι σε έναν εργασιακό κύκλο σχεδιασμένο να τους κρατά για πάντα στα χρέη, χωρίς εναλλακτικές εκτός από τη φυγή στη ζούγκλα Lacandona της Ανατολικής Τσιάπας, σχηματίζοντας έτσι τον πληθυσμό της περιοχής αυτής.
Κατά τη δεκαετία του ’70 και του ’80, υπήρξε μια σειρά εξορμήσεων και διαμαρτυριών από οργανώσεις αγροτών, συνεταιρισμούς κλπ, που κατάφερε να στρέψει την προσοχή στα προβλήματα των αγροτών, και ιδιαίτερα των ιθαγενών, κυρίως ως προς την διανομή της γης, το εμπόριο, την εκπαίδευση και την υγεία. [8]
Σε αυτό το πλαίσιο διάφοροι κοινωνικοί φορείς (η Καθολική Εκκλησία, οι ΜΚΟ, τα πανεπιστήμια, οι IN19) παρενέβησαν σε διάφορους τομείς και, αναφορικά με την υγεία, εισήχθη μέθοδος αλλοπαθητικής ιατρικής, η οποία συνοδεύθηκε από μεθοδολογίες με στόχο την μετάδοση της γνώσης, ώστε η Κοινότητα να μπορεί να αυτοθεραπεύεται. Αρχικά, η κίνηση αυτή αφορούσε σε μικρά μαθήματα πρώτων βοηθειών και σε μαθήματα αντιμετώπισης ορισμένων ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και ασθένειες από παράσιτα. Πάνω σε αυτές τις βάσεις, η κίνηση εξελίχθηκε σε μία αυτόνομη δομή στον τομέα της υγείας.
Έτσι, όταν το κίνημα των Zapatista (EZLN) πήρε τα όπλα την 1η Ιανουαρίου 1994, διέθετε ήδη στο δυναμικό του μεγάλο αριθμό προαγωγών υγείας, υπεύθυνων από τότε και στο εξής για την παροχή ιατρικής φροντίδας και βοήθειας στον γενικό πληθυσμό. Ήταν υπεύθυνοι για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια μίας τακτικής υποχώρησης από τον EZLN, την εποχή που κατείχε τον έλεγχο μιας τεράστιας γεωγραφικής περιοχής για έναν ολόκληρο χρόνο.
Ένα χρόνο αργότερα, όταν οι διαπραγματεύσεις είχαν διακοπεί, ο EZLN διακήρυξε δημόσια την απόφαση για την οικοδόμηση αυτονομίας, η οποία είχε απορριφθεί κατά τις συζητήσεις. Αυτό οδήγησε στη διακήρυξη των αυτόνομων κοινοτήτων και στον καθήκον της εγκαθίδρυσής τους. Αυτή ήταν η πρώτη προσπάθεια για να δημιουργηθεί απόσταση μεταξύ των πολιτικών και στρατιωτικών δομών και της κοινωνίας των πολιτών, η οποία αποτελεί τη βάση για την υποστήριξη του κινήματος, αφήνοντας στις διάφορες περιφέρειες να καθορίζουν αυτόνομα τις δομές τους (αντιπροσώπους, τομείς της εργασίας, στρατηγικές χρηματοδότησης). Με τον τρόπο αυτό, μια σειρά από αυτόνομους δήμους απέκτησαν σχήμα και μορφή και έκαναν δημόσια γνωστή την ύπαρξή τους και το έργο τους. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση τις ανακήρυξε παράνομες και επεδίωξε την διάλυσή τους [10], ωστόσο, δεν το κατάφερε εξαιτίας της κοινωνικής αντίδρασης και της ικανότητας του πληθυσμού να αντιδράσει.
Πρόγραμμα Αυτονομίας
Οι ινδιάνικες κοινότητες στην Τσιάπας αγωνίζονται για την αυτονομία τους καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας τους, ενώ την ίδια στιγμή αντιστέκονται στην εξωτερική κυριαρχία, όπως φαίνεται από τον μύθο των Ινδιάνων Τσιάπας σύμφωνα με τον οποίο αντί του να αποδεχτούν τη δουλεία, αποφάσισαν την συλλογική θυσία τους στο φαράγγι του Sumidero.
Το πρόγραμμα αυτονομίας του EZLN περιλαμβάνει μια σειρά από βασικά αιτήματα: γη, εργασία, υγεία, εκπαίδευση, διατροφή, στέγαση, αυτονομία, δικαιοσύνη, ελευθερία και ειρήνη. Οι ανάγκες αυτές ξεπήδησαν από την ίδια την Κοινότητα, μέσω ενός προγράμματος διαβουλεύσεων και συμφωνιών που διαμορφώθηκαν σιγά-σιγά [11], ενσωματώνοντας στοιχεία των ιστορικών αγώνων των αυτοχθόνων λαών, συμπεριλαμβανομένης της αντίστασής τους, διαμορφώνοντας έτσι το σχέδιο για τον ένοπλο αγώνα ταυτόχρονα με την ίδρυση του EZLN στις 11 Νοεμβρίου του 1983. Ένα χρόνο μετά την ένοπλη εξέγερση, το 1995, είχαν ήδη μπει τα θεμέλια ώστε να συνεχιστεί ο αυτόνομος αγώνας δια μέσου του κοινωνικού συνόλου.
Με την πάροδο του χρόνου, η απόφαση του κινήματος των Zapatista να δεσμευτούν για συνέχιση του αγώνα μέσω της πολιτικής οδού έγινε εμφανής. Το 1995, τέθηκαν σε λειτουργία περιφερειακά πολιτικά όργανα, προσφέροντας μια δίοδο αλληλεπίδρασης με το σύνολο της κοινωνίας, που ονομάστηκαν "Aguascalientes". Αργότερα, το 2003, τα ίδια όργανα μετονομάστηκαν σε "Caracoles" (σαλιγκάρια) και συμπεριέλαβαν και επιτροπές της καλής διακυβέρνησης, αποτελούμενες από εκπροσώπους των αυτόνομων περιοχών και δήμων που παρέμεναν στην θέση αυτή εκ περιτροπής για σύντομα χρονικά διαστήματα.
Πολιτική της υγείας
Το Αυτόνομο Σύστημα Υγείας των Zapatista αποτελεί μέρος του προγράμματος του EZLN για αυτονομία, εντός του οποίου συνδέεται και με άλλα αιτήματα Αν και οι σχετικές αναφορές είναι λίγες, στην πράξη είναι δυνατόν να παρατηρηθεί μια σταδιακή ανάπτυξη, η οποία εκφράζεται με το δίκτυο των υπηρεσιών που έχει αρχίσει να σχηματοποιείται.
Στην διακήρυξη της αυτόνομης περιοχής Moises Gandhi [12], αναπτύσσονται ορισμένες ιδέες γύρω από την έννοια της υγείας και της πολιτικής για την υγεία που πρέπει να ακολουθηθεί, οι οποίες διαμορφώνονται ως εξής: «Η ευημερία του λαού και του ατόμου, η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα και το κίνητρο για κάθε είδος δραστηριότητας, είτε κοινωνικής είτε πολιτικής» και προσθέτει «υγεία είναι το να ζούμε χωρίς ταπείνωση, με τη δυνατότητα να αναπτυσσόμαστε ως άνδρες και γυναίκες», «έγκειται στο να είμαστε σε θέση να αγωνιστούμε για μια νέα χώρα όπου οι φτωχοί, και κυρίως οι ιθαγενείς, θα μπορούν να αποφασίζουν για τα θέματα που τους αφορούν ανεξάρτητα».
Η υγεία περιγράφεται ως «δικαίωμα όλων των ανδρών και των γυναικών» και συνδέεται άμεσα με τις συνθήκες διαβίωσης, στέγασης, διατροφής, με την εργασία, τη δικαιοσύνη και την εκπαίδευση (αιτήματα του EZLN). Ορίζεται, επίσης, σαν μια υπόθεση που πρέπει να βρίσκεται στα χέρια των ανθρώπων, οι οποίοι θα πρέπει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στον καθορισμό της πολιτικής, του σχεδιασμού, της εκπαίδευσης και της αξιολόγησης.
Ανάλογα με τον τρόπο που οι αυτόνομες κοινότητες αναπτύσσονται και εξελίσσονται, θα συνεισφέρουν σε μεγάλο βαθμό, όπως και στην περίπτωση της αυτόνομης κοινότητας της 12ης Φεβρουαρίου 1997, στην αυτόνομη περιοχή του Moises Gandhi. Η κοινότητα Ricardo Flores Magon [13] ορίζει την «Αληθινή Υγεία» [14] ως «την αξιοπρέπεια της ύπαρξής, την αξιοπρεπή στέγαση, τη γη, τη δικαιοσύνη, την τροφή, την εκπαίδευση και την εργασία» και σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο την θέτει ως «στόχο, όχι μόνο των προγραμμάτων για την υγεία αλλά και του αγώνα στο σύνολό του». Τέλος, προσδιορίζει την πολιτική της για την υγεία ως «χαρακτηριζόμενη από σεβασμό, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, μια πηγή καλών συμβουλών που σέβεται τον πολιτισμό, πειθαρχημένη και εμποτισμένη με την έννοια της συντροφικότητας».
Από πρακτικής πλευράς, και υπό το πρίσμα των ανωτέρω, η υγεία χαρακτηρίζεται από τα εξής:
• Το σύνολο του πληθυσμού έχει δικαίωμα σε υγειονομική περίθαλψη, ανεξαρτήτως εάν ανήκουν στο κίνημα των Zapatista, στην θρησκεία τους ή σε οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα.
• Κάθε άτομο πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό στην αξιοπρέπειά του, τον πολιτισμό και τις πεποιθήσεις του και χρησιμοποιώντας τη δική του γλώσσα
• Οι ασθενείς δεν πρέπει να υφίστανται επιπλήξεις, πρέπει να ενημερώνονται και να τους δίνονται συστάσεις για την υγεία τους.
• Κανείς δεν μπορεί να υποχρεωθεί να συμμετάσχει σ’ ένα ερευνητικό υγειονομικό πρόγραμμα. Η συμμετοχή θα πρέπει να είναι εθελοντική.
• Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παρέχεται δωρεάν. Ωστόσο, λόγω της απουσίας τακτικής πηγής εσόδων για την πληρωμή των φαρμάκων [15,16], εφαρμόστηκε για τα φάρμακα μια χρέωση ώστε να ανανεώνεται το απόθεμά τους.
Υπάρχουν ορισμένες σημαντικές διαφορές σε σύγκριση με το Εθνικό Σύστημα Υγείας:
• Η συμμετοχή στο εθνικό σύστημα δεν είναι εθελοντική αλλά συνδέεται με άλλα οικονομικά οφέλη για την παιδεία και την υγεία [16]
• Τα κύρια παράπονα του πληθυσμού σχετικά με τις υπηρεσίες υγείας της κυβέρνησης αφορούν στον προβληματικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ασθενείς, την έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής και φαρμάκων, την συνεχή απουσία των υπαλλήλων και τους μεγάλους χρόνους αναμονής για εξέταση.
• Η περίθαλψη δεν είναι δωρεάν και εφαρμόζεται πολιτική αναπλήρωσης του κόστους. Πρόσφατα, το 2001, εφαρμόστηκε ένα σύστημα δημόσιας ασφάλισης στο οποίο, όμως, πρέπει να χορηγείται μία ετήσια συνδρομή, κάτι που στην πραγματικότητα αποτελεί μια νέα μορφή αποκλεισμού.
Δομή των Αυτόνομων Υπηρεσιών Υγείας των Zapatista
Η δομή των αυτόνομων υπηρεσιών υγείας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής δομής των Zapatista. Έχει τρία επίπεδα, με τα Caracoles (σαλιγκάρια) να διατηρούν πολιτικούς δεσμούς με την παράνομη Εγχώρια Επαναστατική Επιτροπή (CCRI), έναν οργανισμό ο οποίος ήταν ο μόνος που αντιπροσώπευε το κίνημα των Zapatista την περίοδο κατά την οποία ήταν παράνομο και συμμετείχε σε διαπραγματεύσεις. Σήμερα, η επαναστατική ομάδα, συμπεριλαμβανομένου και του υποδιοικητή Marcos, βρίσκονται υπό τις διαταγές της.
Caracol : Υπάρχουν πέντε από αυτά και καθιερώθηκαν το 2003.
• Πρόκειται για ένα πολιτικό και εδαφικό σώμα το οποίο καλύπτει πολλούς αυτόνομους δήμους και περιφέρειες. Το ανώτατο διοικητικό όργανο είναι το Τμήμα της Καλής Διακυβέρνησης (JBG), που διορίζεται από τα αυτόνομα συμβούλια. Υπάρχει μια επιτροπή ή έδρα υγείας εντός του JBG. Ο ρόλος της είναι να υποστηρίζει και να συντονίζει την ομαλή λειτουργία των αυτόνομων κοινοτήτων, επιδιώκοντας να εξασφαλίζει τη ισότιμη ανάπτυξή τους. [17]
Αυτόνομοι δήμοι
• Μέσα σε κάθε δημοτικό συμβούλιο υπάρχει μια συντονιστική επιτροπή υγείας, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των εργαζομένων εκτός δομών υγείας, από τις τοπικές επιτροπές υγείας και από τις διάφορες κοινότητες που ζουν στο δήμο.
Εκπρόσωποι της κοινότητας (τοπικές υγειονομικές επιτροπές)
• Συνιστούν τα θεμέλια της δομής και αποτελούνται από εργαζομένους στον χώρο της υγείας (εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας [health outreach workers], απασχολούμενοι στον εμβολιασμό του πληθυσμού, την αναπαραγωγική διαδικασία) και από ανθρώπους της κοινότητας. Κάθε κοινότητα που συμμετέχει στο πρόγραμμα υγείας πρέπει να έχει μία τέτοια επιτροπή.
Οι αυτόνομες υπηρεσίες υγείας είναι δομημένες από κάτω προς τα πάνω. Στη βάση τους υπάρχουν μικρά δίκτυα υγείας που διαμορφώνονται από τα σπίτια υγείας των κοινοτήτων, τα οποία είναι χτισμένα από τις ίδιες τις κοινότητες και λειτουργούν με την συμμετοχή προσωπικού από αυτές, οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί ως εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας, απασχολούμενοι στον εμβολιασμό και την αναπαραγωγική διαδικασία. Πάνω απ 'αυτές τις δομές τοποθετούνται οι μονάδες παροχής ιατρικών υπηρεσιών, οι οποίες ορίζονται ως αυτόνομες περιφερειακές κλινικές. Απαρτίζονται από ιατρικό προσωπικό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, από πανεπιστημιακούς ή από συμβασιούχους ιατρούς. Ρόλος τους είναι να βρίσκουν λύσεις όταν αυτό είναι εφικτό ή να παραπέμπουν τους ασθενείς σε δευτεροβάθμιο επίπεδο περίθαλψης, το οποίο δεν υπάρχει ακόμη στο πλαίσιο της αυτόνομης υπηρεσίας υγείας. Κατά συνέπεια, οι ασθενείς παραπέμπονται στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, ένα σημείο το οποίο αποτελεί διασύνδεση με το σύστημα.
Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του συστήματος αυτού είναι η Αυτόνομη Κλινική της Guadalupana, που βρίσκεται στην περιοχή Altos του Oventic Caracol. Αυτή η κλινική έχει αναπτύξει τη δυνατότητά της για παροχή φροντίδας σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο, μεταξύ πρωτοβάθμιου και δευτεροβάθμιου επιπέδου. Παρέχει τακτικές βασικές χειρουργικές, οδοντιατρικές, γυναικολογικές και οφθαλμολογικές υπηρεσίες. Διαθέτει επίσης ένα εργαστήριο, ένα παρασκευαστήριο βοτάνων και 8-10 κρεβάτια για περίθαλψη ασθενών. Οι περισσότεροι από τους χρήστες ανήκουν στον γηγενή πληθυσμό. Η ύπαρξη αυτής της κλινικής αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς για το σύνολο σχεδόν των αυτόνομων περιοχών και περιθάλπει έναν πολύ μεγάλο αριθμό ασθενών.
Η φύση της συμμετοχής του πληθυσμού προκύπτει από τον τρόπο διορισμού των εκπροσώπων του. Τόσο οι εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας όσο και οι επιτροπές υγείας διορίζονται από όργανα της κοινότητας. Με τη σειρά τους, οι τοπικές επιτροπές διορίζουν αντιπροσώπους στη δημοτική υγειονομική επιτροπή συντονισμού, η οποία συμμετέχει στον διορισμό εκπροσώπων στα Caracol. Τα όργανα της κοινότητας είναι υπεύθυνα για την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση ατελειών και μπορούν ακόμη και να ανακαλέσουν τους εργαζόμενους στην υγεία από την θέση τους.
Οι Αυτόνομες Υπηρεσίες Υγείας δραστηριοποιούνται τόσο στην θεραπεία όσο και στην πρόληψη. Κατά κανόνα, οι ασθενείς παρακολουθούνται σε εξωτερική βάση. Ορισμένοι από αυτούς παραπέμπονται σε πιο ειδικά προγράμματα που αφορούν σε θέματα αναπαραγωγής, υγείας των δοντιών, ελέγχου του σωματικού βάρους και της ανάπτυξης των παιδιών ηλικίας κάτω των πέντε ετών, προγεννητικού ελέγχου, διαβήτη και υπέρτασης.
Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί στενότερη συνεργασία με μαίες και προάγεται η υποστήριξή τους, καθώς είναι υπεύθυνες για το 90% των γεννήσεων στις περισσότερες αγροτικές κοινότητες
Όσον αφορά την πρόληψη, θα πρέπει να αναφερθούν τα προγράμματα εμβολιασμού, τα οποία σταδιακά πέτυχαν ευρεία κάλυψη. Μια άλλη σημαντική δράση ήταν οι εκστρατείες των κοινοτήτων για την υγιεινή, που εστίασαν στη διαχείριση των υδάτων και των σκουπιδιών και στις εγκαταστάσεις αποχωρητηρίων. Οι εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας είναι υπεύθυνοι για την προαγωγή της υγείας στο σύνολο της κοινότητας.
Βάσει των ανωτέρω, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, που εκπροσωπείται από εθνικές και διεθνείς ΜΚΟ, πανεπιστήμια, θρησκευτικές ομάδες και από μεμονωμένα άτομα, που παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο ως προς την παροχή στήριξης όσο και μέσω της παροχής μεθοδολογίας. [18]
Αυτοί οι εξωτερικοί παράγοντες απασχολούνται γενικά σε βαθμό που εξαρτάται από τη φύση της συνεργασίας τους, είτε σε τοπικό επίπεδο, ως κοινωνικοί λειτουργοί ή / και σύμβουλοι στην τοπική υγειονομική επιτροπή είτε ως σύμβουλοι της υγειονομικής επιτροπής στο επίπεδο των Caracol.
Αυτή η μορφή οργάνωσης λειτουργεί από κάτω προς τα πάνω, και από πάνω προς τα κάτω, με το σύνθημα "Κυβερνούμε υπακούοντας".
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση των αυτόνομων υπηρεσιών υγείας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι έχει λάβει σημαντική στήριξη από τις εθνικές και διεθνείς κοινότητες υποστηρικτών καθώς και από μεμονωμένα άτομα, αυτόνομες ομάδες και ανεξάρτητες κυβερνήσεις σε άλλες χώρες. Σημαντική, επίσης, χρηματοδότηση παρέχεται σε τοπικό επίπεδο, συνήθως με τη μορφή υλικών και ανθρώπινου δυναμικού.
Ως προς τα φάρμακα, για ορισμένα χρόνια, ο κανόνας ήταν να παρέχονται δωρεάν. Ωστόσο, λόγω της αναξιόπιστης και ασταθούς φύσης της προσλαμβανόμενης υλικής υποστήριξης, απειλήθηκε η ίδια η ύπαρξη των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης. Κατά συνέπεια, με συμφωνία που έγινε, αποφασίστηκε να χρεώνονται τα φάρμακα ώστε να είναι σε θέση να αντικατασταθούν και να διατηρείται ένα σταθερό απόθεμα.
Η αλληλεπίδραση με το Εθνικό Σύστημα Υγείας (SNS)
Η Διακήρυξη της Αντίστασης [19] μπορεί να υπαινίσσεται ότι η συσχέτιση με το εθνικό σύστημα υγείας είναι αδύνατη, ωστόσο, αυτό δεν ισχύει. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα μιας τέτοιας αλληλεπίδρασης:
• Η παραπομπή ασθενών σε δευτεροβάθμιο επίπεδο γίνεται σε ιδρύματα του SNS
• Τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται στο SSAZ προέρχονται από το SNS
• Σε κάποιες επιδημιολογικές καταστάσεις ανάγκης, εξασφαλίστηκε συντονισμός από μεσάζοντες.
Αυτό εξηγείται ίσως από το γεγονός ότι η Διακήρυξη της Αντίστασης εμπεριέχει τόσο μια πολιτική σκοπιά, όπου και αρνείται να αναγνωρίσει μια κυβέρνηση που απέτυχε στο να σεβαστεί μια συμφωνία, όσο και μια πρακτική κατά την οποία αποδέχεται οικονομικούς πόρους (χρηματοδοτήσεις), ιατρικό εξοπλισμό και φάρμακα. Εάν κάποιος ασθενής χρειάζεται θεραπεία η οποία δεν μπορεί να καλυφθεί από τους πόρους της κλινικής, θα ζητηθεί βοήθεια. Και ακόμη, οι ασθενείς δεν εξαναγκάζονται σε αποφάσεις. Το ίδιο συμβαίνει και σε ό,τι αφορά τους εμβολιασμούς.
Εκβάσεις
Ποιοτική
Πρόκειται για ένα μοντέλο:
• Ευαίσθητο. Λειτουργεί από και για την κοινότητα, και αντιδρά άμεσα στα κακώς κείμενα, όπως η ελλιπής θεραπευτική αντιμετώπιση, οι διακρίσεις και η αυταρχική συμπεριφορά.
• Εμπνευσμένο από μία αίσθηση συνάφειας και ταυτότητας.
• Συμμετοχικό, που επιτρέπει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και ικανοτήτων, αφήνοντας χώρο σε τοπικό επίπεδο μέχρι και για την αξιολόγηση της πορείας των εργασιών για την υγεία.
• Ανοιχτό στη συμμετοχή άλλων φορέων, όπως τα πανεπιστήμια και το αυτόνομο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο, το οποίο βρίσκεται στην Πόλη του Μεξικού και από το 1995 έχει ενσωματώσει στο αυτόνομο πρόγραμμα ιατρούς, οδοντιάτρους και νοσοκόμους οι οποίοι συμμετέχουν στις κοινωνικές υπηρεσίες εργαζόμενοι επί έναν χρόνο σε αυτόνομη κλινική. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, περισσότερα από 100 άτομα έχουν συμμετάσχει σε εθελοντικές εργασίες.
Από ποσοτικής πλευράς:
• Κάλυψη - αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 200 κοινοτικά σπίτια υγείας και 25 περιφερειακές αυτόνομες κλινικές, μερικά από τα οποία είναι ήδη σε λειτουργία εδώ και 10 έτη, και μία οδοντιατρική κλινική. Αυτά παρέχουν σε ένα μεγάλο ποσοστό στοιχεία για την περίθαλψη των ασθενών, τους εμβολιασμούς, τις εγκυμοσύνες και την παρακολούθηση των χρονίως πασχόντων. Αν λάβουμε υπόψη ότι το σύνολο σχεδόν των ιατρικών εγκαταστάσεων έχει χτιστεί σε χώρους όπου πριν δεν υπήρχε τίποτα σχετικό, είναι εύκολο να εκτιμήσουμε τη σημασία της επίτευξης αυτού του στόχου, χάρη στην προσπάθεια της κοινότητας.
Όσον αφορά ειδικά προβλήματα, όπως η μητρική θνησιμότητα, υπάρχουν διαθέσιμα μερικά μεμονωμένα στοιχεία. Για παράδειγμα, σε δύο αυτόνομες κλινικές που βρίσκονται στις δασώδεις περιοχές, όπου το ποσοστό μητρικής θνησιμότητας ήταν ιστορικά υψηλό [21], κατέστη δυνατός ο περιορισμός των θανάτων των μητέρων για διάστημα άνω των επτά ετών. [22] Σε πρακτικό επίπεδο, αποδείχθηκε η σκοπιμότητα της συνεργασίας μεταξύ ιατρού, εργαζομένων για την υγεία εντός της κοινότητας και μαίας στην διενέργεια του τοκετού, η οποία έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη γνώσεων και πρακτικής προκειμένου να προστατεύεται η ζωή των γυναικών.
Πρόκειται για ένα μοντέλο που αποδείχθηκε ότι μπορεί να επιδράσει σε ό,τι μπορεί να αναφέρεται ως πρωτοβάθμιο επίπεδο περίθαλψης, λειτουργώντας στο πλαίσιο μιας οργανωμένης δομής για την υγεία και ταυτόχρονα ως μέρος μίας πολιτικής δράσης. Ιδωμένο από αυτήν την οπτική, εισήγαγε μια μεθοδολογία την οποία η Εθνική Υπηρεσία Υγείας είναι ανίκανη ή απρόθυμη να αναπτύξει. Εκτός από αυτήν την πτυχή, ορισμένα από τα μέρη του έχουν αναδιαμορφωθεί, και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά εκείνους που εκπαιδεύθηκαν ως εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας, πολλοί από τους οποίους συμβάλλονται από τα διάφορα τμήματα του Ινστιτούτου Υγείας της Τσιάπας. Για παράδειγμα, υπό τη δικαιοδοσία του υπ.αριθ. ΙΧ Ocosingo σήμερα απασχολούνται πάνω από 450 τέτοιοι εργαζόμενοι οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν τα προηγούμενα έτη στο πλαίσιο του εκκολαπτόμενου κοινοτικού μοντέλου.
Επιπτώσεις
Η θεμελίωση των Caracoles στα παλιά Aguascalientes συνεισέφερε αποφασιστικά στην εξυγίανση της εξουσίας ειρηνικά και εντός των διακηρυκτικών πλαισίων [23]. Ως αποτέλεσμα, στη νέα αυτή βάση διακυβέρνησης δημιουργήθηκε ένας διαφορετικός τρόπος προσέγγισης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η οποία έχει πλέον αναπτύξει τη δική της σφαίρα ύπαρξης, με τη μορφή ενός τοπικού συστήματος υγείας βασισμένου σε ένα πρόγραμμα αυτονόμησης.
Εν τω μεταξύ, έχουν αναπτυχθεί και άλλες παράλληλες γραμμές δράσης, όπως στην εκπαίδευση, στην διατροφή και την αγροτική οικολογία και έτσι κατέστη δυνατό να αντιμετωπιστούν μια σειρά από προβλήματα που σχετίζονται με την υγεία. Στο πλαίσιο αυτό, έργα όπως το αυτόνομο πρόγραμμα εκπαίδευσης, η υποστήριξη της στέγασης και της σίτισης του πληθυσμού σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης αλλά και της αγροτικής οικολογίας έχουν αποδειχθεί σημαντικά.
.
Το Αυτόνομο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο έχει προσφέρει δυνατότητες για εργασία και για μάθηση μέσω των οποίων οι πτυχιούχοι ανακαλύπτουν ένα διαφορετικό τρόπο άσκησης της ιατρικής, με σκοπιά κοινωνική και δέσμευση έναντι του πληθυσμού.
Ένα πρόβλημα μεταξύ άλλων
Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την αντίφαση που έχει καταστεί ορατή σε αυτή τη διαδικασία, όπου αυτό το μοντέλο υγειονομικής περίθαλψης έχει περιθωριοποιήσει παραδοσιακές πρακτικές. Εκτός από τις parteras (μαίες), η αλληλεπίδραση με άλλους παράγοντες, όπως τους hueseros, τους curanderos, τους iloles, και τους hierberos, υπήρξε πολύ περιορισμένη. Όπου η αυτόνομη δράση έχει προχωρήσει και έχει ενσωματώσει άλλες πρακτικές, έχει περιθωριοποιήσει το αυτόχθονo σύστημα, το οποίο ιστορικά αποτέλεσε βασικό στοιχείο για την επιβίωση της κοινότητας καθώς και ένα βασικό στοιχείο ταυτότητας. Στην πραγματικότητα, αυτό εξηγεί γιατί οι μαίες εξακολουθούν να λειτουργούν ως βασικοί παράγοντες, ακόμη και όταν αποτελούν μέρος του ιατρικού προσωπικού, καθώς οι έγκυες γυναίκες προτιμούν να φροντίζονται από τη μαία.
Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το μοντέλο έχει έρθει πιο κοντά στα πρότυπα της δυτικής ιατρικής πρακτικής, δεδομένου ότι η κύρια ανάγκη για περίθαλψη παρατηρείται ως προς μολυσματικές ή μεταδοτικές καταστάσεις, ορισμένες από τις οποίες συνεπάγονται τον κίνδυνο επιπλοκών και θανάτου.
Είναι, όμως, παράδοξη η ανεπαρκής ανάπτυξη του μοντέλου στη βάση και παραδοσιακών πρακτικών. Αυτό οφείλεται στο ότι το μοντέλο υλοποιείται εντός ενός θεσμικού πλαισίου που δεν αφήνει χώρο για αυτές, και πολύ περισσότερο εν μέσω συγκρούσεων. Η πρόκληση έγκειται στην εδραίωση των μέχρι τώρα επιτευγμάτων και στην εύρεση εργαλείων για αλληλεπίδραση ώστε να υπάρξει προώθηση των παραδοσιακών πρακτικών. Το ιδεατό αποτέλεσμα θα ήταν ένα μοντέλο υγειονομικής περίθαλψης με δύο εναλλακτικά είδη πρακτικών, βασισμένων στην κοινότητα και με στόχο την εξυπηρέτησή της.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που εργάζονται στον παραδοσιακό τομέα της υγείας εξακολουθούν να απολαμβάνουν της αναγνώρισης των νέων φορέων, και για την ώρα δεν τίθεται θέμα σύγκρουσης με αυτούς.
Βρισκόμαστε πια στην επόμενη φάση. Προς την ανοικοδόμηση δεσμών με τους παραδοσιακούς εργαζομένους στον τομέα της υγείας, οι οποίοι αρχικά ίσως να είχαν αγνοηθεί λόγω της ανάγκης ανταπόκρισης σε επείγουσες καταστάσεις και πιθανώς και λόγω της άγνοιας των επιτευγμάτων που είχε καταφέρει το παραδοσιακό μοντέλο.
___________________
Σημειώσεις:
1. Εθνική Επιτροπή για την Ανάπτυξη του αυτόχθονου πληθυσμού( CDI ) cdi.gob.mx
2. Ομοίως.
3. Απογραφή πληθυσμού. Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής, Γεωγραφίας και Πληροφορικής (INEGI) 2000.
4. Ετήσιο ημερολόγιο στατιστικής της Chiapas 2005, δεδομένα για την υγεία μέχρι και τον Δεκέμβρη του 2004. www.finanzaschiapas.gob.mx
5. Στοιχεία από το ινστιτούτο υγείας της Chiapas, 2000.
6. Το Ocosingo είναι ένας από τους μεγαλύτερους δήμους της χώρας και μαζί με το Palenque αποτελούν τις μεγαλύτερες βόρειες και δασώδεις περιοχές στην πολιτεία της Chiapas.
7. Ciesas (Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropologia Social) [Κέντρο Ερευνών και Ανώτερων Κοινωνικών Ανθρωπολογικών Μελετών Μεξικού]
8. Πρώτο συνέδριο αυτόχθονου πληθυσμού, 1974.
9. Instituto Nacional Indigenista [Εθνικό κέντρο ζητημάτων του αυτόχθονου πληθυσμού]
10. Το 1998, ο προσωρινός κυβερνήτης της Πολιτείας, ο οποίος ήδη λειτουργούσε ως ενδιάμεσος σε μια άλλη προσωρινή κυβέρνηση, ο Roberto Albores Guillen, κήρυξε το καθεστώς παράνομο και έστειλε την αστυνομία να το διαλύσει. Πολλοί άνθρωποι τότε φυλακίστηκαν. Αργότερα, αφέθηκαν ελεύθεροι.
11. Στην πραγματικότητα, η κατάληξη του πρώτου συμβουλίου του ενδογενούς πληθυσμού, το 1974, περιελάμβανε αιτήματα για γη, υγεία και εκπαίδευση.
12. Φεβρουάριος 1997, αυτόνομη περιφέρεια Moises Gandhi.
13. Η συγκεκριμένη περιφέρεια ήταν η πρώτη που αυτοοργανώθηκε αλλά και η πρώτη που δέχθηκε επίθεση, το 1998, από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση. Ακολούθως αυτοοργανώθηκε εκ νέου
14. Αληθινή Ιατρική. Ricardo Flores Magon, αυτόνομη κοινότητα, 2002
15. Η κίνηση βρίσκεται σε αντίσταση από το 2005.
16. Με βάση το επιχείρημα της ‘συνυπευθυνότητας’, το πρόγραμμα ευκαιριών της Κεντρικής Κυβέρνησης, το οποίο διαχειρίζεται την υγεία, την διατροφή και την εκπαίδευση, παρέχει την οικονομική υποστήριξη της εκπαίδευσης και της διατροφής σε οικογένειες με την προϋπόθεση να παρίστανται στις δομές υγείας, στις οποίες το προσωπικό είναι υπεύθυνο να πιέζει τον πληθυσμό προκειμένου να συμμετέχει σε προγράμματα, όπως προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού, παρακολούθησης του πληθυσμού για καρκίνο του τραχήλου και βασικής υγιεινής με τον φόβο του αποκλεισμού από την οικονομική ενίσχυση σε περίπτωση άρνησης.
17. Διακήρυξη των Caracoles και της προεδρίας Καλής Διακυβέρνησης , EZLN, Αύγουστος 2003, www.ezln.org
18. Στοιχεία από το Health and Community Development AC, Πρόταση ανάπτυξης ενός δικτύου κοινοτικής υγείας, εσωτερικό έγγραφο.
19. Δεύτερη διακήρυξη της Ζούγκλας Lacandona, Ιούνιος 1994, www.ezln.org/documentos, η οποία καλεί τον πληθυσμό να αρνηθεί οποιαδήποτε βοήθεια ή υποστήριξη από την κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της εκπαίδευσης.
20. Η συμφωνία του San Andres ανάμεσα στον EZLN και την Ομοσπονδιακή κυβέρνηση, η οποία αφορά στα δικαιώματα των ημεδαπών και στη αυτονομία τους, υπογράφηκε το 1995 αλλά δεν εφαρμόστηκε στην πράξη.
21. Ινστιτούτο Υγείας της Chiapas, μητρική θνησιμότητα, 2005. Υπό την δικαιοδοσία του VI Selva, του οποίου η κεντρική διεύθυνση εντοπίζεται στο Palenque, αναφέρονται 42 τέτοιοι θάνατοι στα έτη 2001-2005, ενώ το αντίστοιχο αρμόδιο τμήμα IX του Ocosingo, αναφέρει 36 μητρικούς θανάτους μεταξύ των ετών 2000-2004. Εξίσου και οι δύο αναφορές καλύπτουν τις νότιες και τις δασώδεις περιοχές της Chiapas.
22. Στοιχεία από το Health and Community Development AC, αναφορές ιατρών που πραγματοποιούσαν κοινωνικές υπηρεσίες κατά τα έτη 1995-2001.
23. Δίκτυο αντίστασης και αυτονομίας των Zapatista caracoles, Pablo Gonzalez Casanova, www.memoria.com.mx/177/gonzalez.htm
Τίτλος πρωτότυπου: Health and Autonomy - The case of Chiapas
Μετάφραση: Ο ημιόροφος
Γενικό πλαίσιο
Το σύστημα υγείας στο Μεξικό
Οι αυτόχθονες πληθυσμοί του Μεξικού
Τσιάπας, γενικές πληροφορίες
Η δομή των υπηρεσιών υγείας στην Τσιάπας
Το Αυτόνομο Σύστημα Υγείας των Zapatista
Το ιστορικό υπόβαθρο
Το Πρόγραμμα Αυτονομίας του EZLN
Η πολιτική για την υγεία
Δομή του SSAZ (Αυτόνομου Συστήματος Υγείας των Zapatista)
Η αλληλεπίδραση με το εθνικό σύστημα υγείας
Εκβάσεις
Γενικό πλαίσιο
Το Σύστημα υγείας στο Μεξικό
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1940 και του 1950, στο πλαίσιο της περιόδου που ακολούθησε την επανάσταση του 1910, ιδρύθηκαν το Υπουργείο Υγείας και το Μεξικάνικο Ινστιτούτο Κοινωνικής Ασφάλισης σαν απάντηση στο κοινωνικό αίτημα για περίθαλψη των χιλιάδων αγροτών που έλαβαν μέρος στην επαναστατική πάλη εναντίον των αρχηγών και των γαιοκτημόνων στους οποίους ανήκε σχεδόν το σύνολο της επικράτειας.
Ωστόσο, δεν ήταν παρά το 1984 που ιδρύθηκε το Μεξικάνικο Σύστημα Υγείας, στη βάση του δικαιώματος στην υγεία και της ανάληψης από το κράτος της ευθύνης να παρέχει και να επιβλέπει αυτό το δικαίωμα, σύμφωνα με το άρθρο 4 του Συντάγματος του 1917.
Έχει μια κάθετη δομή, με τρία επίπεδα περίθαλψης: το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει γενικούς ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό και τεχνικούς της υγείας. Το επίπεδο της δευτεροβάθμιας περίθαλψης αποτελούν εξειδικευμένα νοσοκομεία και ιδρύματα. Κατά την παροχή φροντίδας, γίνεται διάκριση μεταξύ του ενεργού πληθυσμού και του συνόλου του πληθυσμού. Η φροντίδα των εργαζομένων παρέχεται, μεταξύ άλλων, από το Instituto de Seguridad y Servicio los Trabajadores del Estado (ISSSTE ) (Η Υπηρεσία Κοινωνικών Ασφαλίσεων των Δημοσίων Υπαλλήλων) και την Εταιρία Πετρελαίων του Μεξικού (PEMEX) στην οποία ο εργαζόμενος πληθυσμός συνεισφέρει άμεσα. Το υπόλοιπο του πληθυσμού, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι αγρότες και πληθυσμοί ιθαγενών, εξαρτάται άμεσα από το δίκτυο των υπηρεσιών που παρέχονται από την Γραμματεία για την Υγεία (SSA). Στο πέρασμα των χρόνων, το σχετικά εύπορο τμήμα του πληθυσμού έχει στραφεί στον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του.
Αυτόχθονες λαοί του Μεξικού
Αυτοί αποτελούν περισσότερο από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Μεξικού και αριθμούν 12 εκατομμύρια στο σύνολό τους. Ζουν και κατέχουν το ένα πέμπτο του εθνικού εδάφους και έχουν τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του έθνους.[1] Για παράδειγμα, πέντε από τα μεγαλύτερα υδροηλεκτρικά φράγματα της χώρας βρίσκονται και αντλούν το νερό από τα εδάφη τους. Επιπλέον, το 67% του πληθυσμού των αυτοχθόνων ασχολούνται με τη γεωργία, ενώ μόνο το 22% του συνόλου των μη ιθαγενών επιδίδονται σε αγροτικές εργασίες.[2]
Τσιάπας
Ο πληθυσμός της πολιτείας είναι 3.920.892 [3] και κατέχει μια από τις χαμηλότερες θέσεις στην κατάταξη όσον αφορά τις δομές υγείας. Είναι εξαιρετικά πλούσια σε πετρέλαιο, συνεισφέροντας το 21% της εθνικής παραγωγής πετρελαίου (το Μεξικό είναι η πέμπτη πετρελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο), ταυτόχρονα στην Τσιάπας παράγεται το 55% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, συν αυτή που εξάγεται στην Κεντρική Αμερική. Από την Τσιάπας εξάγεται επίσης το 47% του αερίου της χώρας, ενώ είναι παραγωγός ξυλείας και αγροτικών προϊόντων. Παρ’ όλα αυτά, είναι η πολιτεία με τους μεγαλύτερους δείκτες φτώχειας και περιθωριοποίησης, ειδικά στις διοικητικές περιοχές με τους μεγαλύτερους γηγενείς πληθυσμούς. Περίπου το 30% του συνολικού πληθυσμού της προέρχεται από τις παρακάτω εθνοτικές ομάδες: Tojolabales, Mames, Tzotziles, Tzeltales, Lacandones, Zoques και Choles, όλες προερχόμενες από τους Μάγια, κάθε μία με δική της γλώσσα, κουλτούρα και θρησκεία. Ο γηγενής αυτός πληθυσμός είναι κατά βάση συγκεντρωμένος σε δυο περιοχές: την Altos και την Selva.
Δομή των υπηρεσιών υγείας στην Τσιάπας
Οι υποδομές υγείας αποτελούνται από 1.147 πρωτοβάθμιες ιατρικές μονάδες και 38 δευτεροβάθμια νοσοκομεία. Υπάρχουν συνολικά 1.443 χειρουργεία (δηλ. περίπου ένα ανά 2.716 κατοίκους), και 2.229 κλίνες νοσοκομείων (μία κλίνη ανά 1.759 κατοίκους, πολύ πιο κάτω από τον παγκόσμιο δείκτη). Στην περίπτωση αυτή, όπως και στην κατανομή των γιατρών, το 45% περίπου των μονάδων συγκεντρώνονται σε περιοχές όπως το κέντρο και η ακτή. [4]
Ένας σημαντικός δείκτης, δεδομένου του βαθμού διασποράς του πληθυσμού, είναι η αναλογία κοινοτήτων προς τις διοικητικές αρχές και τις πρωτοβάθμιες ιατρικές μονάδες. Για παράδειγμα, η δημοτική αρχή του Palenque έχει εντός των ορίων της 679 κέντρα με πληθυσμό κάτω από 5.000, και έχει 265 ιατρικές μονάδες. Το Ocosingo [6] έχει 883 κοινότητες με πληθυσμό κάτω από 5.000 και 36 ιατρικές μονάδες, δηλ. 25 κοινότητες ανά μονάδα. Η πραγματική κάλυψη καθορίζεται και από την αντικειμενική δυνατότητα του πληθυσμού στην πρόσβαση, με αποτέλεσμα πολλές περιοχές να παραμένουν σχεδόν δίχως καθόλου υπηρεσίες υγείας.
Το Ζαπατιστικό Αυτόνομο Σύστημα Υγείας (SSAZ)
Ιστορικό υπόβαθρο
Υγειονομική περίθαλψη στην περιοχή υπήρχε από την εποχή των Μάγια. Γύρω στο 300 μ.Χ., οι Μάγια είχαν φτάσει σε σημαντικά επίπεδα προόδου, όπως φαίνεται από την κατασκευή λατρευτικών χώρων, την ανάπτυξη μιας μορφής γραφής βασισμένης στα ιερογλυφικά, την ανάπτυξη ιατρικής, μαθηματικών, αστρονομίας, εικαστικών τεχνών και καινοτόμων αγροτικών τεχνικών.
Μεταξύ του 600 και του 900 μ.Χ. οι πολιτισμοί αυτοί έφτασαν στο απόγειό τους. Την περίοδο αυτή άρχισαν να εμφανίζονται εσωτερικά προβλήματα, υπήρξε μια έκρηξη του πληθυσμού, πυροδοτήθηκαν συγκρούσεις μεταξύ των ευγενών και του στρατού και υπήρξαν εσωτερικές επαναστάσεις. Όλα αυτά οδήγησαν σε μια περίοδο παρακμής και μαζικής μετανάστευσης προς το Γιουκατάν. Κατά το 1200 μ.Χ., η κατάρρευση ήταν πλέον αναπόφευκτη και οι πόλεις εγκαταλείφθηκαν. [7]
Η φυγή αυτή άφησε πίσω της μικρούς γηγενείς πληθυσμούς οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε άλλα μέρη της Τσιάπας. Οι πληθυσμοί αυτοί διέσωσαν και αναπαρήγαγαν από γενιά σε γενιά μία σειρά από πρακτικές περίθαλψης, μέσα από ρόλους όπως ο curandero [θεραπευτής] , hierbero [συλλέκτης βοτάνων], pulsador [λήπτης παλμών], Ilol [ιατρός], και η partera [μαία].
Πιο πρόσφατα, μεταξύ της δεκαετίας του ’50 και του ’70, ο ιθαγενής πληθυσμός της Τσιάπας εξακολουθούσε να υπομένει τις πιο άδικες συνθήκες, παρά τις ριζικές αλλαγές που είχαν λάβει χώρα κατά την μετεπαναστατική περίοδο αναφορικά με την κατοχή γης. Στην περίπτωση της Τσιάπας, αυτό δεν συνέβη ποτέ. Οι Ινδιάνοι παρέμεναν δουλοπάροικοι, παγιδευμένοι σε έναν εργασιακό κύκλο σχεδιασμένο να τους κρατά για πάντα στα χρέη, χωρίς εναλλακτικές εκτός από τη φυγή στη ζούγκλα Lacandona της Ανατολικής Τσιάπας, σχηματίζοντας έτσι τον πληθυσμό της περιοχής αυτής.
Κατά τη δεκαετία του ’70 και του ’80, υπήρξε μια σειρά εξορμήσεων και διαμαρτυριών από οργανώσεις αγροτών, συνεταιρισμούς κλπ, που κατάφερε να στρέψει την προσοχή στα προβλήματα των αγροτών, και ιδιαίτερα των ιθαγενών, κυρίως ως προς την διανομή της γης, το εμπόριο, την εκπαίδευση και την υγεία. [8]
Σε αυτό το πλαίσιο διάφοροι κοινωνικοί φορείς (η Καθολική Εκκλησία, οι ΜΚΟ, τα πανεπιστήμια, οι IN19) παρενέβησαν σε διάφορους τομείς και, αναφορικά με την υγεία, εισήχθη μέθοδος αλλοπαθητικής ιατρικής, η οποία συνοδεύθηκε από μεθοδολογίες με στόχο την μετάδοση της γνώσης, ώστε η Κοινότητα να μπορεί να αυτοθεραπεύεται. Αρχικά, η κίνηση αυτή αφορούσε σε μικρά μαθήματα πρώτων βοηθειών και σε μαθήματα αντιμετώπισης ορισμένων ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και ασθένειες από παράσιτα. Πάνω σε αυτές τις βάσεις, η κίνηση εξελίχθηκε σε μία αυτόνομη δομή στον τομέα της υγείας.
Έτσι, όταν το κίνημα των Zapatista (EZLN) πήρε τα όπλα την 1η Ιανουαρίου 1994, διέθετε ήδη στο δυναμικό του μεγάλο αριθμό προαγωγών υγείας, υπεύθυνων από τότε και στο εξής για την παροχή ιατρικής φροντίδας και βοήθειας στον γενικό πληθυσμό. Ήταν υπεύθυνοι για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια μίας τακτικής υποχώρησης από τον EZLN, την εποχή που κατείχε τον έλεγχο μιας τεράστιας γεωγραφικής περιοχής για έναν ολόκληρο χρόνο.
Ένα χρόνο αργότερα, όταν οι διαπραγματεύσεις είχαν διακοπεί, ο EZLN διακήρυξε δημόσια την απόφαση για την οικοδόμηση αυτονομίας, η οποία είχε απορριφθεί κατά τις συζητήσεις. Αυτό οδήγησε στη διακήρυξη των αυτόνομων κοινοτήτων και στον καθήκον της εγκαθίδρυσής τους. Αυτή ήταν η πρώτη προσπάθεια για να δημιουργηθεί απόσταση μεταξύ των πολιτικών και στρατιωτικών δομών και της κοινωνίας των πολιτών, η οποία αποτελεί τη βάση για την υποστήριξη του κινήματος, αφήνοντας στις διάφορες περιφέρειες να καθορίζουν αυτόνομα τις δομές τους (αντιπροσώπους, τομείς της εργασίας, στρατηγικές χρηματοδότησης). Με τον τρόπο αυτό, μια σειρά από αυτόνομους δήμους απέκτησαν σχήμα και μορφή και έκαναν δημόσια γνωστή την ύπαρξή τους και το έργο τους. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση τις ανακήρυξε παράνομες και επεδίωξε την διάλυσή τους [10], ωστόσο, δεν το κατάφερε εξαιτίας της κοινωνικής αντίδρασης και της ικανότητας του πληθυσμού να αντιδράσει.
Πρόγραμμα Αυτονομίας
Οι ινδιάνικες κοινότητες στην Τσιάπας αγωνίζονται για την αυτονομία τους καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας τους, ενώ την ίδια στιγμή αντιστέκονται στην εξωτερική κυριαρχία, όπως φαίνεται από τον μύθο των Ινδιάνων Τσιάπας σύμφωνα με τον οποίο αντί του να αποδεχτούν τη δουλεία, αποφάσισαν την συλλογική θυσία τους στο φαράγγι του Sumidero.
Το πρόγραμμα αυτονομίας του EZLN περιλαμβάνει μια σειρά από βασικά αιτήματα: γη, εργασία, υγεία, εκπαίδευση, διατροφή, στέγαση, αυτονομία, δικαιοσύνη, ελευθερία και ειρήνη. Οι ανάγκες αυτές ξεπήδησαν από την ίδια την Κοινότητα, μέσω ενός προγράμματος διαβουλεύσεων και συμφωνιών που διαμορφώθηκαν σιγά-σιγά [11], ενσωματώνοντας στοιχεία των ιστορικών αγώνων των αυτοχθόνων λαών, συμπεριλαμβανομένης της αντίστασής τους, διαμορφώνοντας έτσι το σχέδιο για τον ένοπλο αγώνα ταυτόχρονα με την ίδρυση του EZLN στις 11 Νοεμβρίου του 1983. Ένα χρόνο μετά την ένοπλη εξέγερση, το 1995, είχαν ήδη μπει τα θεμέλια ώστε να συνεχιστεί ο αυτόνομος αγώνας δια μέσου του κοινωνικού συνόλου.
Με την πάροδο του χρόνου, η απόφαση του κινήματος των Zapatista να δεσμευτούν για συνέχιση του αγώνα μέσω της πολιτικής οδού έγινε εμφανής. Το 1995, τέθηκαν σε λειτουργία περιφερειακά πολιτικά όργανα, προσφέροντας μια δίοδο αλληλεπίδρασης με το σύνολο της κοινωνίας, που ονομάστηκαν "Aguascalientes". Αργότερα, το 2003, τα ίδια όργανα μετονομάστηκαν σε "Caracoles" (σαλιγκάρια) και συμπεριέλαβαν και επιτροπές της καλής διακυβέρνησης, αποτελούμενες από εκπροσώπους των αυτόνομων περιοχών και δήμων που παρέμεναν στην θέση αυτή εκ περιτροπής για σύντομα χρονικά διαστήματα.
Πολιτική της υγείας
Το Αυτόνομο Σύστημα Υγείας των Zapatista αποτελεί μέρος του προγράμματος του EZLN για αυτονομία, εντός του οποίου συνδέεται και με άλλα αιτήματα Αν και οι σχετικές αναφορές είναι λίγες, στην πράξη είναι δυνατόν να παρατηρηθεί μια σταδιακή ανάπτυξη, η οποία εκφράζεται με το δίκτυο των υπηρεσιών που έχει αρχίσει να σχηματοποιείται.
Στην διακήρυξη της αυτόνομης περιοχής Moises Gandhi [12], αναπτύσσονται ορισμένες ιδέες γύρω από την έννοια της υγείας και της πολιτικής για την υγεία που πρέπει να ακολουθηθεί, οι οποίες διαμορφώνονται ως εξής: «Η ευημερία του λαού και του ατόμου, η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα και το κίνητρο για κάθε είδος δραστηριότητας, είτε κοινωνικής είτε πολιτικής» και προσθέτει «υγεία είναι το να ζούμε χωρίς ταπείνωση, με τη δυνατότητα να αναπτυσσόμαστε ως άνδρες και γυναίκες», «έγκειται στο να είμαστε σε θέση να αγωνιστούμε για μια νέα χώρα όπου οι φτωχοί, και κυρίως οι ιθαγενείς, θα μπορούν να αποφασίζουν για τα θέματα που τους αφορούν ανεξάρτητα».
Η υγεία περιγράφεται ως «δικαίωμα όλων των ανδρών και των γυναικών» και συνδέεται άμεσα με τις συνθήκες διαβίωσης, στέγασης, διατροφής, με την εργασία, τη δικαιοσύνη και την εκπαίδευση (αιτήματα του EZLN). Ορίζεται, επίσης, σαν μια υπόθεση που πρέπει να βρίσκεται στα χέρια των ανθρώπων, οι οποίοι θα πρέπει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στον καθορισμό της πολιτικής, του σχεδιασμού, της εκπαίδευσης και της αξιολόγησης.
Ανάλογα με τον τρόπο που οι αυτόνομες κοινότητες αναπτύσσονται και εξελίσσονται, θα συνεισφέρουν σε μεγάλο βαθμό, όπως και στην περίπτωση της αυτόνομης κοινότητας της 12ης Φεβρουαρίου 1997, στην αυτόνομη περιοχή του Moises Gandhi. Η κοινότητα Ricardo Flores Magon [13] ορίζει την «Αληθινή Υγεία» [14] ως «την αξιοπρέπεια της ύπαρξής, την αξιοπρεπή στέγαση, τη γη, τη δικαιοσύνη, την τροφή, την εκπαίδευση και την εργασία» και σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο την θέτει ως «στόχο, όχι μόνο των προγραμμάτων για την υγεία αλλά και του αγώνα στο σύνολό του». Τέλος, προσδιορίζει την πολιτική της για την υγεία ως «χαρακτηριζόμενη από σεβασμό, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, μια πηγή καλών συμβουλών που σέβεται τον πολιτισμό, πειθαρχημένη και εμποτισμένη με την έννοια της συντροφικότητας».
Από πρακτικής πλευράς, και υπό το πρίσμα των ανωτέρω, η υγεία χαρακτηρίζεται από τα εξής:
• Το σύνολο του πληθυσμού έχει δικαίωμα σε υγειονομική περίθαλψη, ανεξαρτήτως εάν ανήκουν στο κίνημα των Zapatista, στην θρησκεία τους ή σε οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα.
• Κάθε άτομο πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό στην αξιοπρέπειά του, τον πολιτισμό και τις πεποιθήσεις του και χρησιμοποιώντας τη δική του γλώσσα
• Οι ασθενείς δεν πρέπει να υφίστανται επιπλήξεις, πρέπει να ενημερώνονται και να τους δίνονται συστάσεις για την υγεία τους.
• Κανείς δεν μπορεί να υποχρεωθεί να συμμετάσχει σ’ ένα ερευνητικό υγειονομικό πρόγραμμα. Η συμμετοχή θα πρέπει να είναι εθελοντική.
• Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παρέχεται δωρεάν. Ωστόσο, λόγω της απουσίας τακτικής πηγής εσόδων για την πληρωμή των φαρμάκων [15,16], εφαρμόστηκε για τα φάρμακα μια χρέωση ώστε να ανανεώνεται το απόθεμά τους.
Υπάρχουν ορισμένες σημαντικές διαφορές σε σύγκριση με το Εθνικό Σύστημα Υγείας:
• Η συμμετοχή στο εθνικό σύστημα δεν είναι εθελοντική αλλά συνδέεται με άλλα οικονομικά οφέλη για την παιδεία και την υγεία [16]
• Τα κύρια παράπονα του πληθυσμού σχετικά με τις υπηρεσίες υγείας της κυβέρνησης αφορούν στον προβληματικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ασθενείς, την έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής και φαρμάκων, την συνεχή απουσία των υπαλλήλων και τους μεγάλους χρόνους αναμονής για εξέταση.
• Η περίθαλψη δεν είναι δωρεάν και εφαρμόζεται πολιτική αναπλήρωσης του κόστους. Πρόσφατα, το 2001, εφαρμόστηκε ένα σύστημα δημόσιας ασφάλισης στο οποίο, όμως, πρέπει να χορηγείται μία ετήσια συνδρομή, κάτι που στην πραγματικότητα αποτελεί μια νέα μορφή αποκλεισμού.
Δομή των Αυτόνομων Υπηρεσιών Υγείας των Zapatista
Η δομή των αυτόνομων υπηρεσιών υγείας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής δομής των Zapatista. Έχει τρία επίπεδα, με τα Caracoles (σαλιγκάρια) να διατηρούν πολιτικούς δεσμούς με την παράνομη Εγχώρια Επαναστατική Επιτροπή (CCRI), έναν οργανισμό ο οποίος ήταν ο μόνος που αντιπροσώπευε το κίνημα των Zapatista την περίοδο κατά την οποία ήταν παράνομο και συμμετείχε σε διαπραγματεύσεις. Σήμερα, η επαναστατική ομάδα, συμπεριλαμβανομένου και του υποδιοικητή Marcos, βρίσκονται υπό τις διαταγές της.
Caracol : Υπάρχουν πέντε από αυτά και καθιερώθηκαν το 2003.
• Πρόκειται για ένα πολιτικό και εδαφικό σώμα το οποίο καλύπτει πολλούς αυτόνομους δήμους και περιφέρειες. Το ανώτατο διοικητικό όργανο είναι το Τμήμα της Καλής Διακυβέρνησης (JBG), που διορίζεται από τα αυτόνομα συμβούλια. Υπάρχει μια επιτροπή ή έδρα υγείας εντός του JBG. Ο ρόλος της είναι να υποστηρίζει και να συντονίζει την ομαλή λειτουργία των αυτόνομων κοινοτήτων, επιδιώκοντας να εξασφαλίζει τη ισότιμη ανάπτυξή τους. [17]
Αυτόνομοι δήμοι
• Μέσα σε κάθε δημοτικό συμβούλιο υπάρχει μια συντονιστική επιτροπή υγείας, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των εργαζομένων εκτός δομών υγείας, από τις τοπικές επιτροπές υγείας και από τις διάφορες κοινότητες που ζουν στο δήμο.
Εκπρόσωποι της κοινότητας (τοπικές υγειονομικές επιτροπές)
• Συνιστούν τα θεμέλια της δομής και αποτελούνται από εργαζομένους στον χώρο της υγείας (εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας [health outreach workers], απασχολούμενοι στον εμβολιασμό του πληθυσμού, την αναπαραγωγική διαδικασία) και από ανθρώπους της κοινότητας. Κάθε κοινότητα που συμμετέχει στο πρόγραμμα υγείας πρέπει να έχει μία τέτοια επιτροπή.
Οι αυτόνομες υπηρεσίες υγείας είναι δομημένες από κάτω προς τα πάνω. Στη βάση τους υπάρχουν μικρά δίκτυα υγείας που διαμορφώνονται από τα σπίτια υγείας των κοινοτήτων, τα οποία είναι χτισμένα από τις ίδιες τις κοινότητες και λειτουργούν με την συμμετοχή προσωπικού από αυτές, οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί ως εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας, απασχολούμενοι στον εμβολιασμό και την αναπαραγωγική διαδικασία. Πάνω απ 'αυτές τις δομές τοποθετούνται οι μονάδες παροχής ιατρικών υπηρεσιών, οι οποίες ορίζονται ως αυτόνομες περιφερειακές κλινικές. Απαρτίζονται από ιατρικό προσωπικό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, από πανεπιστημιακούς ή από συμβασιούχους ιατρούς. Ρόλος τους είναι να βρίσκουν λύσεις όταν αυτό είναι εφικτό ή να παραπέμπουν τους ασθενείς σε δευτεροβάθμιο επίπεδο περίθαλψης, το οποίο δεν υπάρχει ακόμη στο πλαίσιο της αυτόνομης υπηρεσίας υγείας. Κατά συνέπεια, οι ασθενείς παραπέμπονται στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, ένα σημείο το οποίο αποτελεί διασύνδεση με το σύστημα.
Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του συστήματος αυτού είναι η Αυτόνομη Κλινική της Guadalupana, που βρίσκεται στην περιοχή Altos του Oventic Caracol. Αυτή η κλινική έχει αναπτύξει τη δυνατότητά της για παροχή φροντίδας σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο, μεταξύ πρωτοβάθμιου και δευτεροβάθμιου επιπέδου. Παρέχει τακτικές βασικές χειρουργικές, οδοντιατρικές, γυναικολογικές και οφθαλμολογικές υπηρεσίες. Διαθέτει επίσης ένα εργαστήριο, ένα παρασκευαστήριο βοτάνων και 8-10 κρεβάτια για περίθαλψη ασθενών. Οι περισσότεροι από τους χρήστες ανήκουν στον γηγενή πληθυσμό. Η ύπαρξη αυτής της κλινικής αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς για το σύνολο σχεδόν των αυτόνομων περιοχών και περιθάλπει έναν πολύ μεγάλο αριθμό ασθενών.
Η φύση της συμμετοχής του πληθυσμού προκύπτει από τον τρόπο διορισμού των εκπροσώπων του. Τόσο οι εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας όσο και οι επιτροπές υγείας διορίζονται από όργανα της κοινότητας. Με τη σειρά τους, οι τοπικές επιτροπές διορίζουν αντιπροσώπους στη δημοτική υγειονομική επιτροπή συντονισμού, η οποία συμμετέχει στον διορισμό εκπροσώπων στα Caracol. Τα όργανα της κοινότητας είναι υπεύθυνα για την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση ατελειών και μπορούν ακόμη και να ανακαλέσουν τους εργαζόμενους στην υγεία από την θέση τους.
Οι Αυτόνομες Υπηρεσίες Υγείας δραστηριοποιούνται τόσο στην θεραπεία όσο και στην πρόληψη. Κατά κανόνα, οι ασθενείς παρακολουθούνται σε εξωτερική βάση. Ορισμένοι από αυτούς παραπέμπονται σε πιο ειδικά προγράμματα που αφορούν σε θέματα αναπαραγωγής, υγείας των δοντιών, ελέγχου του σωματικού βάρους και της ανάπτυξης των παιδιών ηλικίας κάτω των πέντε ετών, προγεννητικού ελέγχου, διαβήτη και υπέρτασης.
Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί στενότερη συνεργασία με μαίες και προάγεται η υποστήριξή τους, καθώς είναι υπεύθυνες για το 90% των γεννήσεων στις περισσότερες αγροτικές κοινότητες
Όσον αφορά την πρόληψη, θα πρέπει να αναφερθούν τα προγράμματα εμβολιασμού, τα οποία σταδιακά πέτυχαν ευρεία κάλυψη. Μια άλλη σημαντική δράση ήταν οι εκστρατείες των κοινοτήτων για την υγιεινή, που εστίασαν στη διαχείριση των υδάτων και των σκουπιδιών και στις εγκαταστάσεις αποχωρητηρίων. Οι εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας είναι υπεύθυνοι για την προαγωγή της υγείας στο σύνολο της κοινότητας.
Βάσει των ανωτέρω, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, που εκπροσωπείται από εθνικές και διεθνείς ΜΚΟ, πανεπιστήμια, θρησκευτικές ομάδες και από μεμονωμένα άτομα, που παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο ως προς την παροχή στήριξης όσο και μέσω της παροχής μεθοδολογίας. [18]
Αυτοί οι εξωτερικοί παράγοντες απασχολούνται γενικά σε βαθμό που εξαρτάται από τη φύση της συνεργασίας τους, είτε σε τοπικό επίπεδο, ως κοινωνικοί λειτουργοί ή / και σύμβουλοι στην τοπική υγειονομική επιτροπή είτε ως σύμβουλοι της υγειονομικής επιτροπής στο επίπεδο των Caracol.
Αυτή η μορφή οργάνωσης λειτουργεί από κάτω προς τα πάνω, και από πάνω προς τα κάτω, με το σύνθημα "Κυβερνούμε υπακούοντας".
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση των αυτόνομων υπηρεσιών υγείας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι έχει λάβει σημαντική στήριξη από τις εθνικές και διεθνείς κοινότητες υποστηρικτών καθώς και από μεμονωμένα άτομα, αυτόνομες ομάδες και ανεξάρτητες κυβερνήσεις σε άλλες χώρες. Σημαντική, επίσης, χρηματοδότηση παρέχεται σε τοπικό επίπεδο, συνήθως με τη μορφή υλικών και ανθρώπινου δυναμικού.
Ως προς τα φάρμακα, για ορισμένα χρόνια, ο κανόνας ήταν να παρέχονται δωρεάν. Ωστόσο, λόγω της αναξιόπιστης και ασταθούς φύσης της προσλαμβανόμενης υλικής υποστήριξης, απειλήθηκε η ίδια η ύπαρξη των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης. Κατά συνέπεια, με συμφωνία που έγινε, αποφασίστηκε να χρεώνονται τα φάρμακα ώστε να είναι σε θέση να αντικατασταθούν και να διατηρείται ένα σταθερό απόθεμα.
Η αλληλεπίδραση με το Εθνικό Σύστημα Υγείας (SNS)
Η Διακήρυξη της Αντίστασης [19] μπορεί να υπαινίσσεται ότι η συσχέτιση με το εθνικό σύστημα υγείας είναι αδύνατη, ωστόσο, αυτό δεν ισχύει. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα μιας τέτοιας αλληλεπίδρασης:
• Η παραπομπή ασθενών σε δευτεροβάθμιο επίπεδο γίνεται σε ιδρύματα του SNS
• Τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται στο SSAZ προέρχονται από το SNS
• Σε κάποιες επιδημιολογικές καταστάσεις ανάγκης, εξασφαλίστηκε συντονισμός από μεσάζοντες.
Αυτό εξηγείται ίσως από το γεγονός ότι η Διακήρυξη της Αντίστασης εμπεριέχει τόσο μια πολιτική σκοπιά, όπου και αρνείται να αναγνωρίσει μια κυβέρνηση που απέτυχε στο να σεβαστεί μια συμφωνία, όσο και μια πρακτική κατά την οποία αποδέχεται οικονομικούς πόρους (χρηματοδοτήσεις), ιατρικό εξοπλισμό και φάρμακα. Εάν κάποιος ασθενής χρειάζεται θεραπεία η οποία δεν μπορεί να καλυφθεί από τους πόρους της κλινικής, θα ζητηθεί βοήθεια. Και ακόμη, οι ασθενείς δεν εξαναγκάζονται σε αποφάσεις. Το ίδιο συμβαίνει και σε ό,τι αφορά τους εμβολιασμούς.
Εκβάσεις
Ποιοτική
Πρόκειται για ένα μοντέλο:
• Ευαίσθητο. Λειτουργεί από και για την κοινότητα, και αντιδρά άμεσα στα κακώς κείμενα, όπως η ελλιπής θεραπευτική αντιμετώπιση, οι διακρίσεις και η αυταρχική συμπεριφορά.
• Εμπνευσμένο από μία αίσθηση συνάφειας και ταυτότητας.
• Συμμετοχικό, που επιτρέπει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και ικανοτήτων, αφήνοντας χώρο σε τοπικό επίπεδο μέχρι και για την αξιολόγηση της πορείας των εργασιών για την υγεία.
• Ανοιχτό στη συμμετοχή άλλων φορέων, όπως τα πανεπιστήμια και το αυτόνομο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο, το οποίο βρίσκεται στην Πόλη του Μεξικού και από το 1995 έχει ενσωματώσει στο αυτόνομο πρόγραμμα ιατρούς, οδοντιάτρους και νοσοκόμους οι οποίοι συμμετέχουν στις κοινωνικές υπηρεσίες εργαζόμενοι επί έναν χρόνο σε αυτόνομη κλινική. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, περισσότερα από 100 άτομα έχουν συμμετάσχει σε εθελοντικές εργασίες.
Από ποσοτικής πλευράς:
• Κάλυψη - αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 200 κοινοτικά σπίτια υγείας και 25 περιφερειακές αυτόνομες κλινικές, μερικά από τα οποία είναι ήδη σε λειτουργία εδώ και 10 έτη, και μία οδοντιατρική κλινική. Αυτά παρέχουν σε ένα μεγάλο ποσοστό στοιχεία για την περίθαλψη των ασθενών, τους εμβολιασμούς, τις εγκυμοσύνες και την παρακολούθηση των χρονίως πασχόντων. Αν λάβουμε υπόψη ότι το σύνολο σχεδόν των ιατρικών εγκαταστάσεων έχει χτιστεί σε χώρους όπου πριν δεν υπήρχε τίποτα σχετικό, είναι εύκολο να εκτιμήσουμε τη σημασία της επίτευξης αυτού του στόχου, χάρη στην προσπάθεια της κοινότητας.
Όσον αφορά ειδικά προβλήματα, όπως η μητρική θνησιμότητα, υπάρχουν διαθέσιμα μερικά μεμονωμένα στοιχεία. Για παράδειγμα, σε δύο αυτόνομες κλινικές που βρίσκονται στις δασώδεις περιοχές, όπου το ποσοστό μητρικής θνησιμότητας ήταν ιστορικά υψηλό [21], κατέστη δυνατός ο περιορισμός των θανάτων των μητέρων για διάστημα άνω των επτά ετών. [22] Σε πρακτικό επίπεδο, αποδείχθηκε η σκοπιμότητα της συνεργασίας μεταξύ ιατρού, εργαζομένων για την υγεία εντός της κοινότητας και μαίας στην διενέργεια του τοκετού, η οποία έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη γνώσεων και πρακτικής προκειμένου να προστατεύεται η ζωή των γυναικών.
Πρόκειται για ένα μοντέλο που αποδείχθηκε ότι μπορεί να επιδράσει σε ό,τι μπορεί να αναφέρεται ως πρωτοβάθμιο επίπεδο περίθαλψης, λειτουργώντας στο πλαίσιο μιας οργανωμένης δομής για την υγεία και ταυτόχρονα ως μέρος μίας πολιτικής δράσης. Ιδωμένο από αυτήν την οπτική, εισήγαγε μια μεθοδολογία την οποία η Εθνική Υπηρεσία Υγείας είναι ανίκανη ή απρόθυμη να αναπτύξει. Εκτός από αυτήν την πτυχή, ορισμένα από τα μέρη του έχουν αναδιαμορφωθεί, και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά εκείνους που εκπαιδεύθηκαν ως εργαζόμενοι για την υγεία εντός της κοινότητας, πολλοί από τους οποίους συμβάλλονται από τα διάφορα τμήματα του Ινστιτούτου Υγείας της Τσιάπας. Για παράδειγμα, υπό τη δικαιοδοσία του υπ.αριθ. ΙΧ Ocosingo σήμερα απασχολούνται πάνω από 450 τέτοιοι εργαζόμενοι οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν τα προηγούμενα έτη στο πλαίσιο του εκκολαπτόμενου κοινοτικού μοντέλου.
Επιπτώσεις
Η θεμελίωση των Caracoles στα παλιά Aguascalientes συνεισέφερε αποφασιστικά στην εξυγίανση της εξουσίας ειρηνικά και εντός των διακηρυκτικών πλαισίων [23]. Ως αποτέλεσμα, στη νέα αυτή βάση διακυβέρνησης δημιουργήθηκε ένας διαφορετικός τρόπος προσέγγισης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η οποία έχει πλέον αναπτύξει τη δική της σφαίρα ύπαρξης, με τη μορφή ενός τοπικού συστήματος υγείας βασισμένου σε ένα πρόγραμμα αυτονόμησης.
Εν τω μεταξύ, έχουν αναπτυχθεί και άλλες παράλληλες γραμμές δράσης, όπως στην εκπαίδευση, στην διατροφή και την αγροτική οικολογία και έτσι κατέστη δυνατό να αντιμετωπιστούν μια σειρά από προβλήματα που σχετίζονται με την υγεία. Στο πλαίσιο αυτό, έργα όπως το αυτόνομο πρόγραμμα εκπαίδευσης, η υποστήριξη της στέγασης και της σίτισης του πληθυσμού σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης αλλά και της αγροτικής οικολογίας έχουν αποδειχθεί σημαντικά.
.
Το Αυτόνομο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο έχει προσφέρει δυνατότητες για εργασία και για μάθηση μέσω των οποίων οι πτυχιούχοι ανακαλύπτουν ένα διαφορετικό τρόπο άσκησης της ιατρικής, με σκοπιά κοινωνική και δέσμευση έναντι του πληθυσμού.
Ένα πρόβλημα μεταξύ άλλων
Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την αντίφαση που έχει καταστεί ορατή σε αυτή τη διαδικασία, όπου αυτό το μοντέλο υγειονομικής περίθαλψης έχει περιθωριοποιήσει παραδοσιακές πρακτικές. Εκτός από τις parteras (μαίες), η αλληλεπίδραση με άλλους παράγοντες, όπως τους hueseros, τους curanderos, τους iloles, και τους hierberos, υπήρξε πολύ περιορισμένη. Όπου η αυτόνομη δράση έχει προχωρήσει και έχει ενσωματώσει άλλες πρακτικές, έχει περιθωριοποιήσει το αυτόχθονo σύστημα, το οποίο ιστορικά αποτέλεσε βασικό στοιχείο για την επιβίωση της κοινότητας καθώς και ένα βασικό στοιχείο ταυτότητας. Στην πραγματικότητα, αυτό εξηγεί γιατί οι μαίες εξακολουθούν να λειτουργούν ως βασικοί παράγοντες, ακόμη και όταν αποτελούν μέρος του ιατρικού προσωπικού, καθώς οι έγκυες γυναίκες προτιμούν να φροντίζονται από τη μαία.
Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το μοντέλο έχει έρθει πιο κοντά στα πρότυπα της δυτικής ιατρικής πρακτικής, δεδομένου ότι η κύρια ανάγκη για περίθαλψη παρατηρείται ως προς μολυσματικές ή μεταδοτικές καταστάσεις, ορισμένες από τις οποίες συνεπάγονται τον κίνδυνο επιπλοκών και θανάτου.
Είναι, όμως, παράδοξη η ανεπαρκής ανάπτυξη του μοντέλου στη βάση και παραδοσιακών πρακτικών. Αυτό οφείλεται στο ότι το μοντέλο υλοποιείται εντός ενός θεσμικού πλαισίου που δεν αφήνει χώρο για αυτές, και πολύ περισσότερο εν μέσω συγκρούσεων. Η πρόκληση έγκειται στην εδραίωση των μέχρι τώρα επιτευγμάτων και στην εύρεση εργαλείων για αλληλεπίδραση ώστε να υπάρξει προώθηση των παραδοσιακών πρακτικών. Το ιδεατό αποτέλεσμα θα ήταν ένα μοντέλο υγειονομικής περίθαλψης με δύο εναλλακτικά είδη πρακτικών, βασισμένων στην κοινότητα και με στόχο την εξυπηρέτησή της.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που εργάζονται στον παραδοσιακό τομέα της υγείας εξακολουθούν να απολαμβάνουν της αναγνώρισης των νέων φορέων, και για την ώρα δεν τίθεται θέμα σύγκρουσης με αυτούς.
Βρισκόμαστε πια στην επόμενη φάση. Προς την ανοικοδόμηση δεσμών με τους παραδοσιακούς εργαζομένους στον τομέα της υγείας, οι οποίοι αρχικά ίσως να είχαν αγνοηθεί λόγω της ανάγκης ανταπόκρισης σε επείγουσες καταστάσεις και πιθανώς και λόγω της άγνοιας των επιτευγμάτων που είχε καταφέρει το παραδοσιακό μοντέλο.
___________________
Σημειώσεις:
1. Εθνική Επιτροπή για την Ανάπτυξη του αυτόχθονου πληθυσμού( CDI ) cdi.gob.mx
2. Ομοίως.
3. Απογραφή πληθυσμού. Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής, Γεωγραφίας και Πληροφορικής (INEGI) 2000.
4. Ετήσιο ημερολόγιο στατιστικής της Chiapas 2005, δεδομένα για την υγεία μέχρι και τον Δεκέμβρη του 2004. www.finanzaschiapas.gob.mx
5. Στοιχεία από το ινστιτούτο υγείας της Chiapas, 2000.
6. Το Ocosingo είναι ένας από τους μεγαλύτερους δήμους της χώρας και μαζί με το Palenque αποτελούν τις μεγαλύτερες βόρειες και δασώδεις περιοχές στην πολιτεία της Chiapas.
7. Ciesas (Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropologia Social) [Κέντρο Ερευνών και Ανώτερων Κοινωνικών Ανθρωπολογικών Μελετών Μεξικού]
8. Πρώτο συνέδριο αυτόχθονου πληθυσμού, 1974.
9. Instituto Nacional Indigenista [Εθνικό κέντρο ζητημάτων του αυτόχθονου πληθυσμού]
10. Το 1998, ο προσωρινός κυβερνήτης της Πολιτείας, ο οποίος ήδη λειτουργούσε ως ενδιάμεσος σε μια άλλη προσωρινή κυβέρνηση, ο Roberto Albores Guillen, κήρυξε το καθεστώς παράνομο και έστειλε την αστυνομία να το διαλύσει. Πολλοί άνθρωποι τότε φυλακίστηκαν. Αργότερα, αφέθηκαν ελεύθεροι.
11. Στην πραγματικότητα, η κατάληξη του πρώτου συμβουλίου του ενδογενούς πληθυσμού, το 1974, περιελάμβανε αιτήματα για γη, υγεία και εκπαίδευση.
12. Φεβρουάριος 1997, αυτόνομη περιφέρεια Moises Gandhi.
13. Η συγκεκριμένη περιφέρεια ήταν η πρώτη που αυτοοργανώθηκε αλλά και η πρώτη που δέχθηκε επίθεση, το 1998, από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση. Ακολούθως αυτοοργανώθηκε εκ νέου
14. Αληθινή Ιατρική. Ricardo Flores Magon, αυτόνομη κοινότητα, 2002
15. Η κίνηση βρίσκεται σε αντίσταση από το 2005.
16. Με βάση το επιχείρημα της ‘συνυπευθυνότητας’, το πρόγραμμα ευκαιριών της Κεντρικής Κυβέρνησης, το οποίο διαχειρίζεται την υγεία, την διατροφή και την εκπαίδευση, παρέχει την οικονομική υποστήριξη της εκπαίδευσης και της διατροφής σε οικογένειες με την προϋπόθεση να παρίστανται στις δομές υγείας, στις οποίες το προσωπικό είναι υπεύθυνο να πιέζει τον πληθυσμό προκειμένου να συμμετέχει σε προγράμματα, όπως προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού, παρακολούθησης του πληθυσμού για καρκίνο του τραχήλου και βασικής υγιεινής με τον φόβο του αποκλεισμού από την οικονομική ενίσχυση σε περίπτωση άρνησης.
17. Διακήρυξη των Caracoles και της προεδρίας Καλής Διακυβέρνησης , EZLN, Αύγουστος 2003, www.ezln.org
18. Στοιχεία από το Health and Community Development AC, Πρόταση ανάπτυξης ενός δικτύου κοινοτικής υγείας, εσωτερικό έγγραφο.
19. Δεύτερη διακήρυξη της Ζούγκλας Lacandona, Ιούνιος 1994, www.ezln.org/documentos, η οποία καλεί τον πληθυσμό να αρνηθεί οποιαδήποτε βοήθεια ή υποστήριξη από την κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της εκπαίδευσης.
20. Η συμφωνία του San Andres ανάμεσα στον EZLN και την Ομοσπονδιακή κυβέρνηση, η οποία αφορά στα δικαιώματα των ημεδαπών και στη αυτονομία τους, υπογράφηκε το 1995 αλλά δεν εφαρμόστηκε στην πράξη.
21. Ινστιτούτο Υγείας της Chiapas, μητρική θνησιμότητα, 2005. Υπό την δικαιοδοσία του VI Selva, του οποίου η κεντρική διεύθυνση εντοπίζεται στο Palenque, αναφέρονται 42 τέτοιοι θάνατοι στα έτη 2001-2005, ενώ το αντίστοιχο αρμόδιο τμήμα IX του Ocosingo, αναφέρει 36 μητρικούς θανάτους μεταξύ των ετών 2000-2004. Εξίσου και οι δύο αναφορές καλύπτουν τις νότιες και τις δασώδεις περιοχές της Chiapas.
22. Στοιχεία από το Health and Community Development AC, αναφορές ιατρών που πραγματοποιούσαν κοινωνικές υπηρεσίες κατά τα έτη 1995-2001.
23. Δίκτυο αντίστασης και αυτονομίας των Zapatista caracoles, Pablo Gonzalez Casanova, www.memoria.com.mx/177/gonzalez.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου